Фарзанд тарбияси – инсон ҳаётидаги энг муҳим ва энг масъулиятли вазифалардан бири ҳисобланади. Боланинг қандай шахс бўлиб камол топиши кўп жиҳатдан унинг оилада қандай муҳитда, қандай муносабатлар ичида улғайганига боғлиқ. Ҳар бир ота-она фарзандини тарбиялашда фақат яхши ният билан эмас, балки билим, тушуниш ва мулоҳазали ёндашув билан ҳаракат қилиши керак. Бу жараёнда эътибор талаб қилувчи нозик томонлар жуда кўп.
1. Меҳр ва интизом ўртасидаги мувозанат
Болалар тарбиясидаги энг нозик нуқталардан бири – меҳр ва интизом ўртасидаги тенгликни сақлаш. Фарзандга ортиқча эрк бериш уни беқарор, ўзини ҳар нарсага ҳақли деб ўйлайдиган инсон қилиб тарбиялаши мумкин. Аммо қаттиқ интизом ҳам болада қўрқув, ишончсизлик ва очилмасликка олиб келади. Шунинг учун болага эркинлик берилиши лозим, лекин бу эркинлик чегарали, масъулиятли бўлиши керак.
2. Бола шахс сифатида қабул қилиниши керак
Болаларга “сен ҳали боласан”, “мен айтган бўлса, шундай бўлади” каби муносабатлар унинг шахс сифатида шаклланишига тўсқинлик қилади. Бола ўз фикрини эркин айта оладиган, эшитиладиган муҳитда ўсса, ўзини қадрли деб ҳис этади ва келажакда ўз ҳаётини мустақил бошқара оладиган шахсга айланади. Шу боис, унинг ҳис-туйғулари, фикрлари ва эҳтиёжларини ҳисобга олиш тарбияда жуда муҳим.
3. Тил ва муносабат тарбияга таъсир қилади
Ота-оналар бола билан гаплашишда ишлатадиган сўзлар ва интонация унинг руҳиятига таъсир қилади. Болани таҳқирлаш, сўкиш, бошқалар билан солиштириш каби муносабатлар унинг ички дунёсига зарба беради. Аксинча, қўллаб-қувватлаш, мақтов ва мулойим муносабат болани ижобий руҳда ўсишига ёрдам беради. “Сен қила оласан”, “мен сенга ишонаман” каби иборалар боланинг ўзига ишонишини мустаҳкамлайди.
4. Қарор қабул қилишни ўргатиш
Кўп ота-оналар бола учун ҳар нарсани ўзлари ҳал қилиб беришни яхши тарбия деб ўйлашади. Аслида эса, болага кичик ёшиданоқ танлаш имкониятини бериш ва ўз қарорлари учун жавобгарликни ҳис этишни ўргатиш керак. Масалан, кийим танлаш, ўйин танлаш, кун тартибини режалаштириш каби оддий нарсалардан бошлаб, унинг мустақил фикрлаш қобилиятини ривожлантириш мумкин.
5. Замонавий технологиялар ва ахборот оқими
Бугунги кунда болалар интернет, смартфон, телевидение каби манбалар орқали жуда кўп ахборот қабул қилишмоқда. Агар бола назоратсиз қолса, у ногўра ахлоқий таъсирларга тушиб қолиши мумкин. Шунинг учун ота-она болага технологиялардан фойдаланишни ўргатиши, вақти-вақти билан назорат қилиши, унга ҳақиқий ҳаёт ва виртуал ҳаёт орасида фарқни тушунтириши керак.
6. Тарбияда сабр ва доимийлик
Фарзанд тарбиясида энг катта хатолардан бири — тез натижа кутиш. Бола бир марта айтган билан тушунмаслиги мумкин. Шунинг учун сабр, такрор ва изчиллик асосида тарбия йўлга қўйилиши керак. Бугун айтилган ҳар бир сўз, қилган ҳар бир амал бола руҳиятида из қолдиради, лекин бу натижани бир неча ойлар, балки йиллардан кейин кўриш мумкин.
Хулоса:
Фарзанд тарбияси фақат болага таълим бериш эмас, балки унинг дунёқараши, характерини шакллантириш, ҳаётга тайёрлашдир. Бу жараёнда энг муҳим жиҳат – болага инсонийлик билан, ҳурмат ва ишонч билан муносабатда бўлишдир. Ҳар бир ота-она тарбиядаги нозик томонларга эътибор бериб, боланинг ички дунёсига чуқур кириб бора олса, у ҳолда келажакда жамият учун фойдали шахс камол топиши муқаррар.
Боғишамол ва Янгиҳаёт МФИ отин ойиси Худоярова Комила Турдиевна
1. Меҳр ва интизом ўртасидаги мувозанат
Болалар тарбиясидаги энг нозик нуқталардан бири – меҳр ва интизом ўртасидаги тенгликни сақлаш. Фарзандга ортиқча эрк бериш уни беқарор, ўзини ҳар нарсага ҳақли деб ўйлайдиган инсон қилиб тарбиялаши мумкин. Аммо қаттиқ интизом ҳам болада қўрқув, ишончсизлик ва очилмасликка олиб келади. Шунинг учун болага эркинлик берилиши лозим, лекин бу эркинлик чегарали, масъулиятли бўлиши керак.
2. Бола шахс сифатида қабул қилиниши керак
Болаларга “сен ҳали боласан”, “мен айтган бўлса, шундай бўлади” каби муносабатлар унинг шахс сифатида шаклланишига тўсқинлик қилади. Бола ўз фикрини эркин айта оладиган, эшитиладиган муҳитда ўсса, ўзини қадрли деб ҳис этади ва келажакда ўз ҳаётини мустақил бошқара оладиган шахсга айланади. Шу боис, унинг ҳис-туйғулари, фикрлари ва эҳтиёжларини ҳисобга олиш тарбияда жуда муҳим.
3. Тил ва муносабат тарбияга таъсир қилади
Ота-оналар бола билан гаплашишда ишлатадиган сўзлар ва интонация унинг руҳиятига таъсир қилади. Болани таҳқирлаш, сўкиш, бошқалар билан солиштириш каби муносабатлар унинг ички дунёсига зарба беради. Аксинча, қўллаб-қувватлаш, мақтов ва мулойим муносабат болани ижобий руҳда ўсишига ёрдам беради. “Сен қила оласан”, “мен сенга ишонаман” каби иборалар боланинг ўзига ишонишини мустаҳкамлайди.
4. Қарор қабул қилишни ўргатиш
Кўп ота-оналар бола учун ҳар нарсани ўзлари ҳал қилиб беришни яхши тарбия деб ўйлашади. Аслида эса, болага кичик ёшиданоқ танлаш имкониятини бериш ва ўз қарорлари учун жавобгарликни ҳис этишни ўргатиш керак. Масалан, кийим танлаш, ўйин танлаш, кун тартибини режалаштириш каби оддий нарсалардан бошлаб, унинг мустақил фикрлаш қобилиятини ривожлантириш мумкин.
5. Замонавий технологиялар ва ахборот оқими
Бугунги кунда болалар интернет, смартфон, телевидение каби манбалар орқали жуда кўп ахборот қабул қилишмоқда. Агар бола назоратсиз қолса, у ногўра ахлоқий таъсирларга тушиб қолиши мумкин. Шунинг учун ота-она болага технологиялардан фойдаланишни ўргатиши, вақти-вақти билан назорат қилиши, унга ҳақиқий ҳаёт ва виртуал ҳаёт орасида фарқни тушунтириши керак.
6. Тарбияда сабр ва доимийлик
Фарзанд тарбиясида энг катта хатолардан бири — тез натижа кутиш. Бола бир марта айтган билан тушунмаслиги мумкин. Шунинг учун сабр, такрор ва изчиллик асосида тарбия йўлга қўйилиши керак. Бугун айтилган ҳар бир сўз, қилган ҳар бир амал бола руҳиятида из қолдиради, лекин бу натижани бир неча ойлар, балки йиллардан кейин кўриш мумкин.
Хулоса:
Фарзанд тарбияси фақат болага таълим бериш эмас, балки унинг дунёқараши, характерини шакллантириш, ҳаётга тайёрлашдир. Бу жараёнда энг муҳим жиҳат – болага инсонийлик билан, ҳурмат ва ишонч билан муносабатда бўлишдир. Ҳар бир ота-она тарбиядаги нозик томонларга эътибор бериб, боланинг ички дунёсига чуқур кириб бора олса, у ҳолда келажакда жамият учун фойдали шахс камол топиши муқаррар.
Боғишамол ва Янгиҳаёт МФИ отин ойиси Худоярова Комила Турдиевна
