Фарзанд — Аллоҳ таоло томонидан берилган буюк неъмат ва синовдир. Унинг тарбиясидаги ҳар бир қадамда ата-онанинг масъулияти ва зиммасидаги вазифаси янада ортиб боради. Ислом дини фарзанд тарбиясига жуда катта аҳамият беради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фарзандни Аллоҳнинг амонати сифатида қабул қилиб, уни тарбиялашни энг улуғ вазифалардан бири сифатида кўрсатганлар.
1. Тарбия туғилишдан аввал бошланади
Фарзанд тарбияси наfaqat туғилгандан кейин, балки ундан аввал — жуфт танлаш, ҳаёт тарзи, ният ва дуолар орқали бошланади. Боланинг келажаги унинг ата-онаси томонидан қилинган дуо ва амалига боғлиқ.
Ҳадис:
“Аёлга тўрт нарса учун уйланилади: мол-дунёси, насаби, гўзаллиги ва дини учун. Сен диндорини танла, бахтли бўласан.”
(Имом Бухорий ва Муслим ривояти)
Бу ҳадисдан ота-она бўлиш масъулиятида жуфт танлашнинг ўрни беқиёс эканини билиб оламиз.
2. Меҳр ва эътибор — тарбиянинг асоси
Фарзандга меҳр кўрсатиш, унинг қалбини эзгуликка мойил қилади. Меҳрсиз тарбия қаттиққўлликка, ёмон хулққа олиб келиши мумкин.
Ҳадис:
“Кичикларимизга раҳм қилмаган ва катталаримизни ҳурмат қилмаган биздан эмас.”
(Имом Термизий ривояти)
Фарзандлар ўзини севилганини ҳис қилса, ота-онасини ҳам, ҳаётни ҳам яхши кўради. Ҳақиқий тарбия муҳаббат билан бошланади.
3. Намуна бўлиш — энг самарали услуб
Фарзанд кўпинча ата-онанинг қилмишини такрорлайди. Сўз билан эмас, амал билан йўл кўрсатиш тарбиянинг асосий мезони бўлиши керак.
Ҳадис:
“Ҳар бирингиз раҳбарсиз ва ҳар бирингиз қўл остидагилар учун масъулдир.”
(Имом Бухорий ва Муслим ривояти)
Ота-она қандай яшаса, фарзанд ҳам шундай йўл тутади. Агар ота-она намозхон, ростгўй, ҳалол ҳаёт кечирадиган инсон бўлса, фарзанд ҳам табиий равишда ана шундай инсонга айланади.
4. Фарзанднинг табиатига қараб ёндашиш
Ҳар бир бола ўз табиатига эга. Уларнинг қобилияти, қизиқишлари ва феъл-атвори турлича бўлади. Ҳар бир болага бир хил тарзда эмас, балки унинг хусусиятларига қараб ёндашиш керак.
Ривоят:
Имом Ғаззолий раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар:
“Болани тарбиялашда унинг табиатига қараб амал қилиш керак. Қобилияти қайси томонга мойил бўлса, ўша соҳада ривожлантириш керак.”
Бу фикр болага мос тарбия усулини танлашда ниҳоятда муҳим.
5. Жазо эмас, мулоқот самаралироқ
Исломда болани уриш, бақириш ёки жазолаш эмас, тушунтириш, мулоқот ва сабр орқали тарбия қилиш маъқул кўрилган. Қаттиққўл муомала болани итоатга эмас, аксинча қаршиликка олиб келиши мумкин.
Ривоят:
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай деганлар:
“Мен ўн йил Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга хизмат қилдим. У зот менга ҳеч қачон “Нега шундай қилдинг?” деб таъна қилмадилар.”
(Имом Муслим ривояти)
Бу ривоятда болага бўлган мулойим муносабат қандай улкан тарбия воситаси экани намоён бўлади.
6. Исломий илм ва ахлоқни ўргатиш
Болани фақат дунёвий фанлар билан эмас, балки дин, ахлоқ ва руҳий тарбия билан ҳам таъминлаш керак. Қуръон ўқишни, намозни, ҳалол-ҳаромни ўргатиш боланинг ҳаёт йўлида йўлчироғи бўлади.
Ҳадис:
“Фарзандларингизга етти ёшдан бошлаб намозни буюринг...”
(Абу Довуд ривояти)
Бу ҳадис фарзандга эрта ёшдан ибодатни ўргатишнинг аҳамиятини кўрсатади.
7. Дуонинг тарбиядаги ўрни
Фарзанд учун қилинадиган дуо — ата-онанинг энг кучли қуроли. Ҳар бир ата-она фарзанди учун хайрли дуо қилиши керак. Дуо қалблар ичига нур улоқтиради.
Ҳадис:
“Учта дуо рад этилмас: ота-онанинг фарзанди учун дуоси, мусофирнинг дуоси ва зулмга учраганнинг дуоси.”
(Имом Термизий ривояти)
Бу дуо фарзанд қалбини тозалайди, уни йўлдан адашмасликка сабабчи бўлади.
8. Бошқалар билан таққосламаслик
Болани бошқа болалар билан солиштириш, унинг қадрини тушириш, ўзига бўлган ишончни йўқотиши мумкин. Ҳар бир бола ўзгача ва у Аллоҳнинг ўзига хос яратилган бандасидир. Унинг қобилияти ҳам, ҳаракат усули ҳам индивидуалдир.
ХУЛОСА
Фарзанд тарбияси бу — қалб санъати. Унда меҳр, сабр, дуо, илҳом ва ибрат бор. Ота-она фарзандни нафақат ҳаётдаги муваффақият учун, балки икки дунё саодати учун тайёрлаши керак. Бу масъулиятли, шу билан бирга шарафли вазифадир.
Хатирчи туман Икром Карвон маҳалласи отинойиси Очилова Юлдуз.
1. Тарбия туғилишдан аввал бошланади
Фарзанд тарбияси наfaqat туғилгандан кейин, балки ундан аввал — жуфт танлаш, ҳаёт тарзи, ният ва дуолар орқали бошланади. Боланинг келажаги унинг ата-онаси томонидан қилинган дуо ва амалига боғлиқ.
Ҳадис:
“Аёлга тўрт нарса учун уйланилади: мол-дунёси, насаби, гўзаллиги ва дини учун. Сен диндорини танла, бахтли бўласан.”
(Имом Бухорий ва Муслим ривояти)
Бу ҳадисдан ота-она бўлиш масъулиятида жуфт танлашнинг ўрни беқиёс эканини билиб оламиз.
2. Меҳр ва эътибор — тарбиянинг асоси
Фарзандга меҳр кўрсатиш, унинг қалбини эзгуликка мойил қилади. Меҳрсиз тарбия қаттиққўлликка, ёмон хулққа олиб келиши мумкин.
Ҳадис:
“Кичикларимизга раҳм қилмаган ва катталаримизни ҳурмат қилмаган биздан эмас.”
(Имом Термизий ривояти)
Фарзандлар ўзини севилганини ҳис қилса, ота-онасини ҳам, ҳаётни ҳам яхши кўради. Ҳақиқий тарбия муҳаббат билан бошланади.
3. Намуна бўлиш — энг самарали услуб
Фарзанд кўпинча ата-онанинг қилмишини такрорлайди. Сўз билан эмас, амал билан йўл кўрсатиш тарбиянинг асосий мезони бўлиши керак.
Ҳадис:
“Ҳар бирингиз раҳбарсиз ва ҳар бирингиз қўл остидагилар учун масъулдир.”
(Имом Бухорий ва Муслим ривояти)
Ота-она қандай яшаса, фарзанд ҳам шундай йўл тутади. Агар ота-она намозхон, ростгўй, ҳалол ҳаёт кечирадиган инсон бўлса, фарзанд ҳам табиий равишда ана шундай инсонга айланади.
4. Фарзанднинг табиатига қараб ёндашиш
Ҳар бир бола ўз табиатига эга. Уларнинг қобилияти, қизиқишлари ва феъл-атвори турлича бўлади. Ҳар бир болага бир хил тарзда эмас, балки унинг хусусиятларига қараб ёндашиш керак.
Ривоят:
Имом Ғаззолий раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар:
“Болани тарбиялашда унинг табиатига қараб амал қилиш керак. Қобилияти қайси томонга мойил бўлса, ўша соҳада ривожлантириш керак.”
Бу фикр болага мос тарбия усулини танлашда ниҳоятда муҳим.
5. Жазо эмас, мулоқот самаралироқ
Исломда болани уриш, бақириш ёки жазолаш эмас, тушунтириш, мулоқот ва сабр орқали тарбия қилиш маъқул кўрилган. Қаттиққўл муомала болани итоатга эмас, аксинча қаршиликка олиб келиши мумкин.
Ривоят:
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай деганлар:
“Мен ўн йил Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга хизмат қилдим. У зот менга ҳеч қачон “Нега шундай қилдинг?” деб таъна қилмадилар.”
(Имом Муслим ривояти)
Бу ривоятда болага бўлган мулойим муносабат қандай улкан тарбия воситаси экани намоён бўлади.
6. Исломий илм ва ахлоқни ўргатиш
Болани фақат дунёвий фанлар билан эмас, балки дин, ахлоқ ва руҳий тарбия билан ҳам таъминлаш керак. Қуръон ўқишни, намозни, ҳалол-ҳаромни ўргатиш боланинг ҳаёт йўлида йўлчироғи бўлади.
Ҳадис:
“Фарзандларингизга етти ёшдан бошлаб намозни буюринг...”
(Абу Довуд ривояти)
Бу ҳадис фарзандга эрта ёшдан ибодатни ўргатишнинг аҳамиятини кўрсатади.
7. Дуонинг тарбиядаги ўрни
Фарзанд учун қилинадиган дуо — ата-онанинг энг кучли қуроли. Ҳар бир ата-она фарзанди учун хайрли дуо қилиши керак. Дуо қалблар ичига нур улоқтиради.
Ҳадис:
“Учта дуо рад этилмас: ота-онанинг фарзанди учун дуоси, мусофирнинг дуоси ва зулмга учраганнинг дуоси.”
(Имом Термизий ривояти)
Бу дуо фарзанд қалбини тозалайди, уни йўлдан адашмасликка сабабчи бўлади.
8. Бошқалар билан таққосламаслик
Болани бошқа болалар билан солиштириш, унинг қадрини тушириш, ўзига бўлган ишончни йўқотиши мумкин. Ҳар бир бола ўзгача ва у Аллоҳнинг ўзига хос яратилган бандасидир. Унинг қобилияти ҳам, ҳаракат усули ҳам индивидуалдир.
ХУЛОСА
Фарзанд тарбияси бу — қалб санъати. Унда меҳр, сабр, дуо, илҳом ва ибрат бор. Ота-она фарзандни нафақат ҳаётдаги муваффақият учун, балки икки дунё саодати учун тайёрлаши керак. Бу масъулиятли, шу билан бирга шарафли вазифадир.
Хатирчи туман Икром Карвон маҳалласи отинойиси Очилова Юлдуз.
