Сохта «Салафийлик (Ваҳҳобийлик)»нинг тарихи
Салафийлик оқими XVIII аср ўрталарида Марказий Арабистоннинг Нажд ва ал-Хосса вилоятлари ҳудудида юзага келган. Ушбу оқимнинг асосчиси Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб (1703-1798) диндан чекинувчиларга қарши кураш олиб борди. Унинг фикрича, нафақат араб саҳросидаги аҳоли, балки бутун мусулмон ўлкалари ҳам асл Ислом таълимоти бўлмиш тавҳиддан узоқлашган. Ўша пайтда Марказий Арабистон расман турк халифалиги қўл остида бўлса-да, унинг таъсири бу ўлкада сезиларли равишда сусайган эди. Чунки империянинг ўзида бошланган инқироз нафақат давлат хавфсизлиги сиёсатида, балки диний уламолар фаолиятида ҳам акс этган эди.
Жуғрофий муҳит, қабила ва табақалар ўртасидаги зиддиятлар уларнинг бирлашувига тўсқинлик қилса, бошқа бир қатор иқтисодий ва сиёсий омиллар бу ҳудуднинг бирлашувини тақозо қилар эди. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб эса ўлкадаги вужудга келган вазиятни тушуниб, уларни ягона мафкура асосида бирлаштириш мумкинлигини англаб етди ва ўз таълимотига асос солди.
Шу ўринда таъкидлаш жоизки, Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобнинг XVIII асрдаги шогирд ва издошлари ҳамда оқимнинг кейинги даврдаги тарафдорлари уни янги таълимот яратди деб таъкидлашади. Аслида унинг таълимотидаги асосий ғоялар илгариги диний оқим ва мактабларда мавжуд бўлган. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб улардаги баъзи ғоя ва таълимотларни ривожлантирган, айримларига эса урғу берган, холос. Жумладан, тадқиқотчилар томонидан «салафий»лик оқими ҳанбалий мазҳаби асосида шаклланганлиги, яъни Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб Ибн Ҳанбалнинг қарашларини ривожлантириб, унга диний-сиёсий тус берганлигини таъкидлашади.
Оқим қарашлари. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб бевосита динни «тозалаш», Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам замонидаги асл ислом таълимотига қайтиш, ширкка олиб борувчи бутпарастлик маросимларидан қутулиш кабиларга қарши ҳаракатлар олиб борган. У ҳатто Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қабрларини зиёрат қилишни ҳам тавҳидга зид деб баҳолади. Шунингдек, «бидъат»га алоҳида урғу бериб, унга қарши муросасиз кураш олиб борди.
Бироқ юқорида таъкидлаганимиздек, ушбу ўлкалардаги диний вазият ўта мураккаб бўлган. Чунончи, марказий ва шарқий Арабистонда шиа мазҳабининг «ибодия»си, ал-Хосса вилоятида «қармат», Яманда «зайдий» оқими тарафдорлари яшашарди. Табиийки, бу оқимларнинг барчасида азиз-авлиё ҳамда қадамжоларни зиёрат қилиш кенг тус олган эди. Хусусан, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг авлодларини ортиқча улуғлаш ҳамда уларнинг қадр-қимматини вафотидан кейин ҳам эъзозлаш ҳоллари мавжуд эди. Карбало, Нажд, Дирия, Макка, Мадина, Тоифдаги муқаддас жойларга зиёратчилар йил бўйи келишиб, жонлиқлар сўйишар, турли маросимлар қилишарди.
Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб шу каби авж олган маросимларга қарши ўта мутаассиблик руҳида кураш бошлади. У бундай ишларни кескин қоралар, уларни ширк, бидъат, куфр деб ҳисобларди. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб таълимотидаги энг катта қаршиликларга сабаб бўлган фикрлардан бири – ўзига қўшилмаганларни динсиз деб эълон қилиш эди. Шуниси қизиқки, улар бошқа диндаги одамларга, масалан, яҳудий ва насороларга нисбатан ўзига қўшилмаган мусулмонларга қилган муросасизликни қўлламас эди.
(Манба: “Меҳроб.уз” канали)
Навбаҳор таман “Абул Ҳасан Харақоний” жомеъ масжиди
имом хатиби Тошев.Ф
https://t.me/navbahor_tumani_axborot_xizmati
Салафийлик оқими XVIII аср ўрталарида Марказий Арабистоннинг Нажд ва ал-Хосса вилоятлари ҳудудида юзага келган. Ушбу оқимнинг асосчиси Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб (1703-1798) диндан чекинувчиларга қарши кураш олиб борди. Унинг фикрича, нафақат араб саҳросидаги аҳоли, балки бутун мусулмон ўлкалари ҳам асл Ислом таълимоти бўлмиш тавҳиддан узоқлашган. Ўша пайтда Марказий Арабистон расман турк халифалиги қўл остида бўлса-да, унинг таъсири бу ўлкада сезиларли равишда сусайган эди. Чунки империянинг ўзида бошланган инқироз нафақат давлат хавфсизлиги сиёсатида, балки диний уламолар фаолиятида ҳам акс этган эди.
Жуғрофий муҳит, қабила ва табақалар ўртасидаги зиддиятлар уларнинг бирлашувига тўсқинлик қилса, бошқа бир қатор иқтисодий ва сиёсий омиллар бу ҳудуднинг бирлашувини тақозо қилар эди. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб эса ўлкадаги вужудга келган вазиятни тушуниб, уларни ягона мафкура асосида бирлаштириш мумкинлигини англаб етди ва ўз таълимотига асос солди.
Шу ўринда таъкидлаш жоизки, Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобнинг XVIII асрдаги шогирд ва издошлари ҳамда оқимнинг кейинги даврдаги тарафдорлари уни янги таълимот яратди деб таъкидлашади. Аслида унинг таълимотидаги асосий ғоялар илгариги диний оқим ва мактабларда мавжуд бўлган. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб улардаги баъзи ғоя ва таълимотларни ривожлантирган, айримларига эса урғу берган, холос. Жумладан, тадқиқотчилар томонидан «салафий»лик оқими ҳанбалий мазҳаби асосида шаклланганлиги, яъни Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб Ибн Ҳанбалнинг қарашларини ривожлантириб, унга диний-сиёсий тус берганлигини таъкидлашади.
Оқим қарашлари. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб бевосита динни «тозалаш», Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам замонидаги асл ислом таълимотига қайтиш, ширкка олиб борувчи бутпарастлик маросимларидан қутулиш кабиларга қарши ҳаракатлар олиб борган. У ҳатто Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қабрларини зиёрат қилишни ҳам тавҳидга зид деб баҳолади. Шунингдек, «бидъат»га алоҳида урғу бериб, унга қарши муросасиз кураш олиб борди.
Бироқ юқорида таъкидлаганимиздек, ушбу ўлкалардаги диний вазият ўта мураккаб бўлган. Чунончи, марказий ва шарқий Арабистонда шиа мазҳабининг «ибодия»си, ал-Хосса вилоятида «қармат», Яманда «зайдий» оқими тарафдорлари яшашарди. Табиийки, бу оқимларнинг барчасида азиз-авлиё ҳамда қадамжоларни зиёрат қилиш кенг тус олган эди. Хусусан, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг авлодларини ортиқча улуғлаш ҳамда уларнинг қадр-қимматини вафотидан кейин ҳам эъзозлаш ҳоллари мавжуд эди. Карбало, Нажд, Дирия, Макка, Мадина, Тоифдаги муқаддас жойларга зиёратчилар йил бўйи келишиб, жонлиқлар сўйишар, турли маросимлар қилишарди.
Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб шу каби авж олган маросимларга қарши ўта мутаассиблик руҳида кураш бошлади. У бундай ишларни кескин қоралар, уларни ширк, бидъат, куфр деб ҳисобларди. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб таълимотидаги энг катта қаршиликларга сабаб бўлган фикрлардан бири – ўзига қўшилмаганларни динсиз деб эълон қилиш эди. Шуниси қизиқки, улар бошқа диндаги одамларга, масалан, яҳудий ва насороларга нисбатан ўзига қўшилмаган мусулмонларга қилган муросасизликни қўлламас эди.
(Манба: “Меҳроб.уз” канали)
Навбаҳор таман “Абул Ҳасан Харақоний” жомеъ масжиди
имом хатиби Тошев.Ф
https://t.me/navbahor_tumani_axborot_xizmati
