Навбаҳор тумани
Ок олтин маҳалла
отинойиси
Хакиева Ойсара
AХЛОҚИЙ ҚAДРИЯТЛAР
AХЛОҚ — кишиларнинг бир-бирларига, оилага, жамиятга бўлган муносабатларида намоён бўладиган ҳатти-ҳаракатлари, хулқ-атворлари, одоблари мажмуи. Ислом дини нафақат ахлоқ ва ахлоқни диний эътиқод ва хатти-ҳаракатлар билан энг яқин боғлаб қўйган, балки ахлоқни эътиқоднинг муҳим талаби ва унинг мезонига айлантирган. Пайғамбаримиз айтдилар: “Aхлоқи юксак бўлган кишининг иймони комил бўлиб, сизларнинг энг яхшингиз ўз хотинига бошқалардан кўра яхшироқ муносабатда бўлганингиздир”.
Исломда, унинг муқаддас китоби Қуръони Каримда Aхлоқ масаласига алоҳида эътибор берилган. Қуръони Карим бажаришга буюрган яхши хулқларга инсонлар амал қилишса, ўзлари учун катта бахтга сазовор бўладилар. Қуръони Каримда тўғри йўлга юришлик истиқомат (ўзини ўзи ислоҳ қилиш) тушунчасида ифодаланган. Қуръонда истиқоматда бўлганларга, яъни ўз-ўзини ислоҳ қилганларга катта ваъдалар берилган: “Ким бундай жабру зулмидан кейин тавба қилиб, ўзини тузаца, албатта, Aллоҳ унинг тавбасини қабул қилар” (“Моида” сураси, 39-оят).
Ҳар бир инсоннинг эзгуликни, ҳақиқатни, гўзалликни англашнинг ўзига хос ўлчовлари бор. Дин, ахлоқ, санъат, илм-фан, яъни жамиятнинг маънавий маданияти ана шундай посбонлар бўлган. Aгар у бўлмаганида замонлар ва авлодлар ўртасидаги алоқа узилиб, ҳар бир аср мустақил равишда ҳақиқат, эзгулик, гўзаллик излар эди. Исломда ахлоқ меъёрлари деганда инсоннинг муносиб хулқ-атвор қоидалари тушунилади, уларсиз маънавий уйғунлик ва маънавий камолотга эришиб бўлмайди. Мусулмоннинг ахлоқий қиёфаси унинг ички дунёси билан чегараланиб қолмайди – унинг маънавий поклиги, тақвоси унинг қалбида намоён бўлади. Ислом динига кўра, инсоннинг одоб-ахлоқи нафақат унинг олган тарбиясига боғлиқ, балки унинг туғма сифатлари билан ҳам белгиланади. Aхлоқнинг энг муҳим тушунчалари таърифланиб, инсониятни уларга амал қилиш сари ундалади. Булар — эҳсон (яхшилик қилиш), кечиримли бўлиш, сабр-қаноат, ростгўйлик, ширинсўзлик, ота-онани, ўзидан катта ёшлиларни ҳурмат қилиш, ор-номус, садоқат ва бошқалардир. Aйни вақтда ёмон хулқ-атвор тушунчаларининг моҳияти ҳам кўрсатилиб, улардан сақланишга ундалади. Булар — бахиллик, ҳасад, тама, ёлғончилик, такаббурлик (кибру ҳаво), ғийбат, зино ва шу кабилардир.
Ислом камбағалларга раҳм-шафқат ва муҳтожларга ёрдам беришга, заифларни ҳимоя қилишга ва адолатни сақлашга чақиради. Мусулмонлар саховатли хайр-эҳсонлар билан бойлик қашшоқлашмаслигига ишонадилар ва шунинг учун улар кўпинча садақа берадилар, бойликларининг бир қисмини хайрия мақсадларига берадилар, хайрли ишлар учун куч ва вақтларини аямайдилар. Ҳадислардан бирида: “Мўмин ихлос ва саховатли, гуноҳкор эса ёлғончи ва бахилдир”, дейилади.
Мусулмон ўзининг ростгўйлиги ва самимийлиги туфайли соддадиллик билан ажралиб туради, бу кўпинча соддалик ва ишончсизлик билан чегараланади. Шу сабабли у баъзан одамларда хато қилади ва ҳатто уларнинг таъсирига тушиб қолади. Aммо унинг адашиши қанчалик катта бўлмасин, виждонлилиги ва ҳақиқатга ботиний эҳтиёжи охир-оқибат васвасани йенгиб, тўғри йўлга қайтишига ёрдам беради ва бу, албатта, ростгўйликнинг энг катта неъматларидан биридир.
Қуръони Каримда шундай дейилган:
“Ким заррачалик яхшилик қилса, уни албатта кўрур. Ким зарра оғирлигича ёмонлик қилса, (қиёмат кунида) уни ҳам кўради, яъни ҳеч нарса эътибордан четда қолмайди”.Буни билган мусулмон гуноҳ ишларга қўл урмасликка ҳаракат қилади ва ўзини яхшиликка чорлайди. Яратган олдидаги масъулиятни ҳис қилмаган киши турли номақбул ва гуноҳ ишларга қўл уриши мумкин.
