Оилалар ажрашмасин болалар етим булмасин
Оила тинч, мустаҳкам, ҳалол-пок бўлса, жамият ҳам осойишта ва фаровон бўлади. Жамият равнақи оила равнақи билан чамбарчас боғлиқ. Оилани давлат томонидан қўллаб-қувватлаш, уларни ҳар томонлама жамиятнинг асосий бўғини сифатида барқарорлигини таъминлаш ҳар бир мамлакатнинг доимий эътиборда бўладиган устувор йўналишлардан бири саналади.
Оилавий ажримларнинг юқоридаги ҳолатлардан бошқа ҳам бир қанча зарар ва зиёнлари мавжуд. Бир оила бузилиши сабабли кўплаб мусулмонларнинг ўрталарида душманчилик пайдо бўлади. Шунинг учун ҳам Шайтонни энг хурсанд қиладиган иш — оила бузилишидир. Бу ҳақда ҳадисда шундай келади: Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Иблис ўз тахтини сув устига қуради ва ўз лашкаридан гуруҳларни юборади. Уларнинг энг кўп фитначиси, унга энг яқинидир. Бириси келиб “ундоқ қилдим, бундоқ қилдим” дейди. У бўлса “ҳеч нарса қилмабсан!” дейди. Кейин бошқа бири келиб “уни қўярда қўймай хотини билан орасини буздим” дейди. У эса ўшани ўзига яқинлаштириб “Ҳа! Балли! Қандай ҳам яхшисан!” дейди”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Оила мустаҳкамлиги жамият мустаҳкамлигининг гарови экан, бу борада оилавий ажримларга етакловчи омилларни таҳлил этишнинг ҳаётий аҳамияти бор. Оилавий ажримларнинг салбий оқибатларини кўпчилик, айниқса, катта ёшдагилар яхши тушунади. Шу боис ҳар бир инсоннинг суянчи саналувчи бу муқаддас даргоҳга дарз етмасин, деймиз.
Кези келганда оилавий ажримларнинг яна бошқа омиллари ҳақида ҳам фикр-мулоҳаза юритсак. Айтайлик, оилаларнинг бир-бирига мос эмаслиги (лўнда қилиб айтганда, тенг тенгини топмаганлиги) ҳам ажримларни юзага келтиради. Яъни куёвнинг оиласидаги ҳаёт тарзи келинникига умуман ўхшамайди. Уларнинг ҳаётга муносабати, дунёқараши, фикрлаши, моддий имкониятлари бутунлай фарқ қилади. Охир-оқибат келишмовчилик, ўзаро жанжал, дилхираликлар рўй беради ва бу ҳолат ажрим билан якунланиши ҳам ҳеч гап эмас. Бундай вазиятда ота-онанинг бир умр йиққан-терганлари, тўйга қилган харажатлари, ҳаттоки, шириндан-шакар фарзандлар ҳам кўзга кўринмай қолади.
Урф-одатлар, қайнонанинг келинга солиқ солиши, куёвнинг эса келин томондан мулк таъма қилиши, келинларнинг ота уйига “гап ташиши”, телефон ва ижтимоий тармоқлар, ёшларнинг на фикрлаш, на пул топиш борасида мустақил эмаслиги, йигитларнинг ўз сўзини ўтказишга ҳаракат қилиши, қизларнинг эса “хўп”дан йироқлиги, диний билимдан бехабарлик, ўзаро ҳурмат тушунчасининг йўқолиши, бесабрлик, айбини тан олмаслик кабилар ҳам кўп ҳолларда ажримларга сабаб бўлаётганини ҳам таҳлиллар кўрсатмоқда.
Айрим эркаклар ҳеч қаерда ишламайди. Рўзғорнинг бутун ташвишларини аёлининг зиммасига юклаб қўяди. Фарзанд тарбиясига ҳам қарашмайди. Бу аёлни ҳам маънан, ҳам жисмонан толиқтиради.
Эр ёки хотиннинг узоқ муддат чет давлатларда бўлиши ҳам орага совуқчилик тушиши, оилаларга дарз кетишига олиб келмоқда. Ҳаддан ташқари рашк қилиш, бир-бирига ишончсизлик ҳам ажралиш сабабларидан бири.
Ёшлар келин-куёвлик ҳақ-ҳуқуқлари, бурч ва масъулиятларини яхши билмасликлари, оилавий маданиятни тушунмасликлари, умуман олганда ёшларнинг оила муносабатларига тайёр эмасликлари оила бузилишига асосий сабаб ҳисобланади.
Оила қуриш, уни юритиш қандай амалга оширилиши, оила аъзоларининг бир-бирларига муносабати қай тарзда бўлиши ҳақида муқаддас динимиз таълимотларидан хабардор бўлиш оила мустаҳкамлигининг омилидир.
Аллоҳнинг ароқхўрликни ҳаром қилишида жуда ҳикмат кўп. Кўпинча, эр ароқхўрликни касб қилади, маст бўлиб оилада жанжал кўтаради, охири талоқ вужудга келиб, оила пароканда бўлади. Аммо бугунги кунда аёллар ўртасида ҳам ичкиликбозлик бўлаётгани мусибат устига мусибат. Эр тул, хотин бева, болалар эса тирик етимга айланади. Гуноҳ устига гуноҳ, оила бузилиши қариндошлар нотинчлиги, жамият заифлашувига олиб келади. Кейинги пайтларда гиёҳвандлик балоси авж олиб, ҳатто уни “аср вабоси” дейиш даражасига етди. Унинг зарари, хатарли оқибатлари ҳақида қанча кўп гапирмайлик барибир, кўпайиб кўплаб одамлар, оилалар ҳаётига зомин бўлмоқда.
Оиланинг бузилишига энг кўп сабаб бўладиган иллатлардан бири бу – зинокорликдир. Аслида никоҳланиш ва оила қуришдан кўзланган энг катта мақсад ҳам зинодан сақланиш. Яъни, жинсий майилни ҳалол йўл билан қондиришдир. Аммо, эрлар ёки аёлларнинг зинога боришлари бу ачинарли ҳолат. Чунки, зино жамият таназзулига сабаб бўладиган офатдир. Бу разил иллат барча динлар, халқлар, тузумларда энг жирканч иш, ор-номуснинг топталиши ва ифлослик бўлиб ҳисобланади. Бугунги кунда ана шу иллат кўпайиши натижасида қанчадан қанча оилалар бузилиб, болалар тирик етимга айланмоқда. Ачинарлиси шундаки, зино насл-насабнинг бузилишига, оилалар парчаланишига, инсоний ахлоқ ёмонлашувига, турли касалликлар тарқалишига сабаб бўлади. Лекин, жамиятда ана шу иллатга ва унга олиб борувчи йўлларга қарши биргаликда қаттиқ ҳаракат қилмасак келажак таназзулга юз тутиши муқаррар.
Эру-хотинларнинг ўзаро муносабатларида сабр ва бағрикенгликнинг етишмаслиги оила бузилишига сабаблардан биридир. Ҳаёт жуда мураккаб жараён бўлиб, унда турли ҳолатлар учраб туради. Гоҳи шодлик, гоҳи ғам деганларидай оилада эр ва хотин ўртасида ҳам турли сабаблар ила келишмовчиликлар бўлиб туради. Шошқалоқлик, жаҳлнинг тез чиқиши, қаноатсизлик, манманлик, тирноқ остидан кир қидирмоқлик оилавий муносабатларга путур етказади. Шуни айтиб ўтиш жоизки, эр хотинининг бир ёмон хулқидан норози бўлса, унинг бошқа яхши томонлари ҳам бор эканлигини унутмасин. Аёл ҳам ўрни келганда ғазабини ютиши, гарчи ёқмасада, оилавий ҳурмат юзасидан баъзи нарсаларга чидашга одатланиши лозим.
Ёш оилаларнинг бузилишига жиддий сабаблардан яна бири унга ота-оналарнинг ноўрин аралашувидир. Бизга яхши маълумки, қадимдан туркий халқларда ота-оналар ёшлар тарбиясига ва оилалар мустаҳкамлигига гаров бўлиб келишган. Агар оилада бироз келишмовчилик бўлса, насиҳат қилиб, дарров йўлга солишган. Сабрга ва бағрикенгликка ўргатишган. Нимагадир бугунги кунга келиб, ота-оналар, қайнота-қайноналарнинг ёш оилаларга ноўрин аралашуви ёки ҳаддан зиёд ақл бовар қилмайдиган ишларни содир қилиши кўпайиб бормоқда.
Динимиз таълимотида ота-онага бўлган муносабат қай даражада юқори экани ҳаммамизга яхши маълум. Аммо, ҳар бир нарсада чегара бўлгани каби ота-онага бўлган муносабатда ҳам ўзига яраша чегара бор. Исломда иложи борича оилани мустаҳкамлашга амр қилинган. Бировнинг агар ўша биров ота-она бўлса ҳам, хоҳишига биноан оила бузишга рухсат йўқ. Хотинни талоқ қилиш ота-онага яхшилик қилиш эмас.
Оилалар пароканда бўлишига жиддий сабаблардан яна бири бу – молпарастликдир. Пайғамбаримиз алайҳиссалом шундай марҳамат қиладилар: “Ҳар бир умматнинг фитнаси (синови) бор. Умматимнинг фитнаси молдир”. Ҳадисга эътибор беринг. Молу дунё бизга берилган синов экан. Мана шу синовда келажагимиз бўлган ёшларнинг ҳаётини барбод қилиш, уларни бебахт қилиш яхшимикан? Арзимаган матоларни деб фарзандларини бахтсиз қилиб қўяётган ота-оналар афсуски, кун сайин кўпайиб бормоқда. Ахир бахту саодат, оилавий фароғат дегани фақат молу дунё билан ўлчанмайдику. Иқтисодий имконият кенг бўлгани билан маънавий жиҳатдан инсон қашшоқ бўлса нақадар хунук.
Хулоса ўрнида шуни айтиш лозимки, жамиятимизнинг келажаги оилаларнинг мустаҳкамлигига боғлиқ. Оила никоҳ асосида вужудга келадиган фароғат маскани бўлмоғи даркор. Уни юритишда илоҳий таълимотларга амал қилинадиган бўлса, у ҳақиқатда мустаҳкам ва бардавом бўлади.
Учтепа мфй.отинойиси: Аюпова.Рахимахон
Оила тинч, мустаҳкам, ҳалол-пок бўлса, жамият ҳам осойишта ва фаровон бўлади. Жамият равнақи оила равнақи билан чамбарчас боғлиқ. Оилани давлат томонидан қўллаб-қувватлаш, уларни ҳар томонлама жамиятнинг асосий бўғини сифатида барқарорлигини таъминлаш ҳар бир мамлакатнинг доимий эътиборда бўладиган устувор йўналишлардан бири саналади.
Оилавий ажримларнинг юқоридаги ҳолатлардан бошқа ҳам бир қанча зарар ва зиёнлари мавжуд. Бир оила бузилиши сабабли кўплаб мусулмонларнинг ўрталарида душманчилик пайдо бўлади. Шунинг учун ҳам Шайтонни энг хурсанд қиладиган иш — оила бузилишидир. Бу ҳақда ҳадисда шундай келади: Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Иблис ўз тахтини сув устига қуради ва ўз лашкаридан гуруҳларни юборади. Уларнинг энг кўп фитначиси, унга энг яқинидир. Бириси келиб “ундоқ қилдим, бундоқ қилдим” дейди. У бўлса “ҳеч нарса қилмабсан!” дейди. Кейин бошқа бири келиб “уни қўярда қўймай хотини билан орасини буздим” дейди. У эса ўшани ўзига яқинлаштириб “Ҳа! Балли! Қандай ҳам яхшисан!” дейди”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Оила мустаҳкамлиги жамият мустаҳкамлигининг гарови экан, бу борада оилавий ажримларга етакловчи омилларни таҳлил этишнинг ҳаётий аҳамияти бор. Оилавий ажримларнинг салбий оқибатларини кўпчилик, айниқса, катта ёшдагилар яхши тушунади. Шу боис ҳар бир инсоннинг суянчи саналувчи бу муқаддас даргоҳга дарз етмасин, деймиз.
Кези келганда оилавий ажримларнинг яна бошқа омиллари ҳақида ҳам фикр-мулоҳаза юритсак. Айтайлик, оилаларнинг бир-бирига мос эмаслиги (лўнда қилиб айтганда, тенг тенгини топмаганлиги) ҳам ажримларни юзага келтиради. Яъни куёвнинг оиласидаги ҳаёт тарзи келинникига умуман ўхшамайди. Уларнинг ҳаётга муносабати, дунёқараши, фикрлаши, моддий имкониятлари бутунлай фарқ қилади. Охир-оқибат келишмовчилик, ўзаро жанжал, дилхираликлар рўй беради ва бу ҳолат ажрим билан якунланиши ҳам ҳеч гап эмас. Бундай вазиятда ота-онанинг бир умр йиққан-терганлари, тўйга қилган харажатлари, ҳаттоки, шириндан-шакар фарзандлар ҳам кўзга кўринмай қолади.
Урф-одатлар, қайнонанинг келинга солиқ солиши, куёвнинг эса келин томондан мулк таъма қилиши, келинларнинг ота уйига “гап ташиши”, телефон ва ижтимоий тармоқлар, ёшларнинг на фикрлаш, на пул топиш борасида мустақил эмаслиги, йигитларнинг ўз сўзини ўтказишга ҳаракат қилиши, қизларнинг эса “хўп”дан йироқлиги, диний билимдан бехабарлик, ўзаро ҳурмат тушунчасининг йўқолиши, бесабрлик, айбини тан олмаслик кабилар ҳам кўп ҳолларда ажримларга сабаб бўлаётганини ҳам таҳлиллар кўрсатмоқда.
Айрим эркаклар ҳеч қаерда ишламайди. Рўзғорнинг бутун ташвишларини аёлининг зиммасига юклаб қўяди. Фарзанд тарбиясига ҳам қарашмайди. Бу аёлни ҳам маънан, ҳам жисмонан толиқтиради.
Эр ёки хотиннинг узоқ муддат чет давлатларда бўлиши ҳам орага совуқчилик тушиши, оилаларга дарз кетишига олиб келмоқда. Ҳаддан ташқари рашк қилиш, бир-бирига ишончсизлик ҳам ажралиш сабабларидан бири.
Ёшлар келин-куёвлик ҳақ-ҳуқуқлари, бурч ва масъулиятларини яхши билмасликлари, оилавий маданиятни тушунмасликлари, умуман олганда ёшларнинг оила муносабатларига тайёр эмасликлари оила бузилишига асосий сабаб ҳисобланади.
Оила қуриш, уни юритиш қандай амалга оширилиши, оила аъзоларининг бир-бирларига муносабати қай тарзда бўлиши ҳақида муқаддас динимиз таълимотларидан хабардор бўлиш оила мустаҳкамлигининг омилидир.
Аллоҳнинг ароқхўрликни ҳаром қилишида жуда ҳикмат кўп. Кўпинча, эр ароқхўрликни касб қилади, маст бўлиб оилада жанжал кўтаради, охири талоқ вужудга келиб, оила пароканда бўлади. Аммо бугунги кунда аёллар ўртасида ҳам ичкиликбозлик бўлаётгани мусибат устига мусибат. Эр тул, хотин бева, болалар эса тирик етимга айланади. Гуноҳ устига гуноҳ, оила бузилиши қариндошлар нотинчлиги, жамият заифлашувига олиб келади. Кейинги пайтларда гиёҳвандлик балоси авж олиб, ҳатто уни “аср вабоси” дейиш даражасига етди. Унинг зарари, хатарли оқибатлари ҳақида қанча кўп гапирмайлик барибир, кўпайиб кўплаб одамлар, оилалар ҳаётига зомин бўлмоқда.
Оиланинг бузилишига энг кўп сабаб бўладиган иллатлардан бири бу – зинокорликдир. Аслида никоҳланиш ва оила қуришдан кўзланган энг катта мақсад ҳам зинодан сақланиш. Яъни, жинсий майилни ҳалол йўл билан қондиришдир. Аммо, эрлар ёки аёлларнинг зинога боришлари бу ачинарли ҳолат. Чунки, зино жамият таназзулига сабаб бўладиган офатдир. Бу разил иллат барча динлар, халқлар, тузумларда энг жирканч иш, ор-номуснинг топталиши ва ифлослик бўлиб ҳисобланади. Бугунги кунда ана шу иллат кўпайиши натижасида қанчадан қанча оилалар бузилиб, болалар тирик етимга айланмоқда. Ачинарлиси шундаки, зино насл-насабнинг бузилишига, оилалар парчаланишига, инсоний ахлоқ ёмонлашувига, турли касалликлар тарқалишига сабаб бўлади. Лекин, жамиятда ана шу иллатга ва унга олиб борувчи йўлларга қарши биргаликда қаттиқ ҳаракат қилмасак келажак таназзулга юз тутиши муқаррар.
Эру-хотинларнинг ўзаро муносабатларида сабр ва бағрикенгликнинг етишмаслиги оила бузилишига сабаблардан биридир. Ҳаёт жуда мураккаб жараён бўлиб, унда турли ҳолатлар учраб туради. Гоҳи шодлик, гоҳи ғам деганларидай оилада эр ва хотин ўртасида ҳам турли сабаблар ила келишмовчиликлар бўлиб туради. Шошқалоқлик, жаҳлнинг тез чиқиши, қаноатсизлик, манманлик, тирноқ остидан кир қидирмоқлик оилавий муносабатларга путур етказади. Шуни айтиб ўтиш жоизки, эр хотинининг бир ёмон хулқидан норози бўлса, унинг бошқа яхши томонлари ҳам бор эканлигини унутмасин. Аёл ҳам ўрни келганда ғазабини ютиши, гарчи ёқмасада, оилавий ҳурмат юзасидан баъзи нарсаларга чидашга одатланиши лозим.
Ёш оилаларнинг бузилишига жиддий сабаблардан яна бири унга ота-оналарнинг ноўрин аралашувидир. Бизга яхши маълумки, қадимдан туркий халқларда ота-оналар ёшлар тарбиясига ва оилалар мустаҳкамлигига гаров бўлиб келишган. Агар оилада бироз келишмовчилик бўлса, насиҳат қилиб, дарров йўлга солишган. Сабрга ва бағрикенгликка ўргатишган. Нимагадир бугунги кунга келиб, ота-оналар, қайнота-қайноналарнинг ёш оилаларга ноўрин аралашуви ёки ҳаддан зиёд ақл бовар қилмайдиган ишларни содир қилиши кўпайиб бормоқда.
Динимиз таълимотида ота-онага бўлган муносабат қай даражада юқори экани ҳаммамизга яхши маълум. Аммо, ҳар бир нарсада чегара бўлгани каби ота-онага бўлган муносабатда ҳам ўзига яраша чегара бор. Исломда иложи борича оилани мустаҳкамлашга амр қилинган. Бировнинг агар ўша биров ота-она бўлса ҳам, хоҳишига биноан оила бузишга рухсат йўқ. Хотинни талоқ қилиш ота-онага яхшилик қилиш эмас.
Оилалар пароканда бўлишига жиддий сабаблардан яна бири бу – молпарастликдир. Пайғамбаримиз алайҳиссалом шундай марҳамат қиладилар: “Ҳар бир умматнинг фитнаси (синови) бор. Умматимнинг фитнаси молдир”. Ҳадисга эътибор беринг. Молу дунё бизга берилган синов экан. Мана шу синовда келажагимиз бўлган ёшларнинг ҳаётини барбод қилиш, уларни бебахт қилиш яхшимикан? Арзимаган матоларни деб фарзандларини бахтсиз қилиб қўяётган ота-оналар афсуски, кун сайин кўпайиб бормоқда. Ахир бахту саодат, оилавий фароғат дегани фақат молу дунё билан ўлчанмайдику. Иқтисодий имконият кенг бўлгани билан маънавий жиҳатдан инсон қашшоқ бўлса нақадар хунук.
Хулоса ўрнида шуни айтиш лозимки, жамиятимизнинг келажаги оилаларнинг мустаҳкамлигига боғлиқ. Оила никоҳ асосида вужудга келадиган фароғат маскани бўлмоғи даркор. Уни юритишда илоҳий таълимотларга амал қилинадиган бўлса, у ҳақиқатда мустаҳкам ва бардавом бўлади.
Учтепа мфй.отинойиси: Аюпова.Рахимахон
