Кўпчилик “Омонат” деганда “Дўстим, шу пулим сенда туриб турсин. Эртага оламан” дейишини ва шу пулни эгасига эҳтиётлаб ўз ҳолида қайтаришни тушунади. Тўғри, бу ҳам омонат. Аммо омонат тушунчаси кенгроқ маънони ифода қилади. Унинг турлари кўп. Энг муҳим омонат – Дин омонатидир! Аллоҳ таоло Қуръонда шундай марҳамат қилган:
إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُوماً جَهُولاً
“Албатта, Биз бу омонатни осмонларга, ерга ва тоғларга таклиф қилдик. Бас, улар уни кўтаришдан бош тортдилар ва ундан қўрқдилар. Уни инсон кўтарди. Дарҳақиқат, у ўта золим ва ўта жоҳилдир”. (Бу омонат нима эди, деган саволга уламоларимиз ушбу оятдан ва бошқа манбалардан келиб чиқиб: «Шариат таклифлари ва Аллоҳнинг фарзлари», деб жавоб берадилар. Дарҳақиқат, инсон жинси (ҳамма эмас, албатта) ўта золимдир. Ўзига юклатилган ва ўзи қабул қилган омонатга мувофиқ иш юритмасдан ўзига ўзи зулм қилади. Инсон жинси ўта жоҳилдир, шунинг учун ўзи рози бўлиб, қабул қилиб олган омонатнинг улканлигини билмасдан, унга хиёнат қилади.) (Аҳзоб сураси, 72-оят(.
Динимизга амал қилсак, бу омонатнинг риоясини қилиб, уни адо этган бўламиз. Агар амал қилмасак, бу омонатга хиёнат қилган, уни адо этмаган бўламиз.
Аллоҳ таоло бизга ато этган тана аъзолари ҳам омонатдир. Уларни асраш, касал бўлса, дарҳол шифокорга кўрсатиб, даволашнинг чорасини кўриш омонатга риоя қилишдир. Агар бирор аъзоимиз бемор бўлсаю, уни вақтида шифокорга кўрсатиб, муолажасига уринмасак, натижада у аъзо ўз фаолиятини бажара олмай қолса, биз унинг омонатлигига риоя қилмаган, уни чиройли адо этмаган бўламиз.
Бошқа тана аъзолари ҳақида ҳам шу гапни айтиш мумкин.
Шунингдек, аёл ҳам, фарзанд ҳам омонатдир. Уларнинг нафақасини қилиш, бемор бўлсалар, даволатиш, солиҳа, солиҳ қилиб тарбиялаш, хулқу атворларини яхшилаш борасида қайғуриш, буни назорат қилиш омонатга риоя қилиш ҳисобланади. Бордию уларни ўз ҳолларига ташлаб қўйилса, ахлоқларида, фикрлашларида нуқсон бўлса, ақидалари, ибодатлари нотўғри тарзда бўладиган бўлса, уларга масъул бўлган эр, ота омонатга хиёнат қилган бўлади.
Ҳар бир касб ўз эгаси учун омонатдир. Инсон бир касбни ўргандими, энди шуни яхши ишга солиб, шу орқали халққа садоқат билан хизмат қилиши керак. Агар у ўз касбига нисбатан лоқайд, бепарволик қиладиган бўлса, касбига қўл учида ёндошадиган бўлса, касб омонатига хиёнат қилган бўлади.
Масалан, ўқитувчи кабини олайлик. Бу касб эгаси ўз касбини севиши, уни садоқат, фидоийлик билан олиб бориши даркор. Агар ўқитувчи мактабда, коллежда, олийгоҳда талабаларга сидқидилдан дарс ўтмаса, бир соату йигирма дақиқа ичида шогирдларига бирор илмий янгилик тақдим этмаса, ўқувчилар билан гаплашиб ўтирса, вақтни беҳуда ўтказса, уларнинг вақтларини, умрларини совурса, ўқитувчилик омонатига, таълим бериш омонатига хиёнат қилган бўлади.
Шифокор беморларни даволашни яхшилаш мақсадида ўз устида ишламаса, турли касалликларга оид китоблар билан танишиб, илмини ошириб бормаса, беморларни даволашда сусткашлик, ўқувсизлик, дангасалик қилса, касбига беписандлик билан ёндошса, яхши пул берган беморларга эътибор қаратиб, қўли калталик қилганларга қўпол, юзаки муомала қиладиган бўлса, у шифокорлик омонатига хиёнат қилган бўлади. Бордию унинг ўқувсизлиги натижасида бемор ҳаётдан кўз юмса, чаласавод шифокор бунга зомин бўлади. Бу жиноятга ўқишни пулга битиришда, дипломни пулга сотиб олишда унга кўмаклашган кимса ҳам шерик бўлади.
Ошпаз овқат пишираётганда, ўта эҳтиёткор ва диққатли бўлиши керак. Агар у сигарет чекадиган ошпаз бўлса, сигаретни ташлагандан сўнг қўлларини яхшилаб совунлаб ювиб, кейин капгирни ушлаши керак. Қозон атрофида турганлардан бирортаси чекадиган кимса бўлса, “Нарироқда туринг. Сигаретингизнинг кули қозонга тушмасин!” деб уларни огоҳлантириши керак. Агар у сигарет, нос кабиларни ушлаб қўлини ювмаса, атрофидагиларни ҳам бу каби ҳолатлардан огоҳ этмаса, таомга, мусулмонларнинг луқмасига нисбатан бепарволик қилса, ошпазлик омонатига хиёнат қилган бўлади.
Нонвой хамир қораётганда пешонасидаги тер хамирга томмаслиги керак. Юзини, пешонасини артиб, қуритиб, кейин хамир қилишга уриниши керак. Шунингдек, ноннинг устига қатиқ ва бошқа нарсаларни суртиш учун ишлатиладиган асбоблар (масалан, щётка) ҳалол нарсалардан ишлаб чиқарилган, уларга ҳаром қилинган ҳайвонларнинг, жумладан, чўчқанинг юнглари ишлатилмаган бўлиши керак. Акс ҳолда у ҳам нонвойлик омонатига хиёнат қилган, бу омонатни адо этмаган ҳисобланади. Чунки, ошпаз, нонвой каби касб соҳиблари ўзларининг лоқайдликлари билан мусулмонларнинг луқмаси бевосита бузилишига сабаб бўлиб қоладилар. Шунинг учун улар жуда эҳтиёт бўлишлари керак.
Ҳайдовчи мижозларни машинасига чиқаришдан олдин машинанинг техник жиҳатдан созлигини кўриб чиқиши, мижозларни олгандан кейин йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилиши талаб этилади. Бордию ҳайдовчи шу айтилганларга амал қилмаса, йўловчиларнинг ҳаётини хавф остига қўйган ва ҳайдовчилик омонатига хиёнат қилган бўлади.
Барча касбларни шундай мисол қилиб келтирса бўлади.
Ҳа, омонатга риоя қилиш ана шундай муҳим ишдир, динимизнинг қаттиқ талабидир. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда мўминларни сифатлаб шундай марҳамат қилган:
وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ[/b]
[b]“Улар омонатларига ва аҳдларига риоя қилгувчилардир” (Муминун сураси, 8-оят).
Азизлар, ҳар бирларимиз ўзимиздаги барча омонатларга риоя қилайлик! Омонатга хиёнат қилиш оғир гуноҳ бўлиши билан бирга мунофиқликнинг белгиларидан бири эканини асло унутмайлик!
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилдилар: “Мунофиқнинг белгиси учта: сўзласа ёлғон сўзлайди, ваъда қилса бажармайди, омонатга хиёнат қилади” (Имом Бухорий, Муслим, Абу Довуд ривоят қилган).
Демак, омонатга хиёнат қилган одам мунофиқликнинг учдан бирини қилган ҳисобланар экан.
Аллоҳ таоло барчамизни хиёнат қилишдан ва хиёнатга қолишдан асраб, доимо омонатдор бўлишимизни насиб этсин, омин!
Нозимжон Иминжонов тайёрлади
إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُوماً جَهُولاً
“Албатта, Биз бу омонатни осмонларга, ерга ва тоғларга таклиф қилдик. Бас, улар уни кўтаришдан бош тортдилар ва ундан қўрқдилар. Уни инсон кўтарди. Дарҳақиқат, у ўта золим ва ўта жоҳилдир”. (Бу омонат нима эди, деган саволга уламоларимиз ушбу оятдан ва бошқа манбалардан келиб чиқиб: «Шариат таклифлари ва Аллоҳнинг фарзлари», деб жавоб берадилар. Дарҳақиқат, инсон жинси (ҳамма эмас, албатта) ўта золимдир. Ўзига юклатилган ва ўзи қабул қилган омонатга мувофиқ иш юритмасдан ўзига ўзи зулм қилади. Инсон жинси ўта жоҳилдир, шунинг учун ўзи рози бўлиб, қабул қилиб олган омонатнинг улканлигини билмасдан, унга хиёнат қилади.) (Аҳзоб сураси, 72-оят(.
Динимизга амал қилсак, бу омонатнинг риоясини қилиб, уни адо этган бўламиз. Агар амал қилмасак, бу омонатга хиёнат қилган, уни адо этмаган бўламиз.
Аллоҳ таоло бизга ато этган тана аъзолари ҳам омонатдир. Уларни асраш, касал бўлса, дарҳол шифокорга кўрсатиб, даволашнинг чорасини кўриш омонатга риоя қилишдир. Агар бирор аъзоимиз бемор бўлсаю, уни вақтида шифокорга кўрсатиб, муолажасига уринмасак, натижада у аъзо ўз фаолиятини бажара олмай қолса, биз унинг омонатлигига риоя қилмаган, уни чиройли адо этмаган бўламиз.
Бошқа тана аъзолари ҳақида ҳам шу гапни айтиш мумкин.
Шунингдек, аёл ҳам, фарзанд ҳам омонатдир. Уларнинг нафақасини қилиш, бемор бўлсалар, даволатиш, солиҳа, солиҳ қилиб тарбиялаш, хулқу атворларини яхшилаш борасида қайғуриш, буни назорат қилиш омонатга риоя қилиш ҳисобланади. Бордию уларни ўз ҳолларига ташлаб қўйилса, ахлоқларида, фикрлашларида нуқсон бўлса, ақидалари, ибодатлари нотўғри тарзда бўладиган бўлса, уларга масъул бўлган эр, ота омонатга хиёнат қилган бўлади.
Ҳар бир касб ўз эгаси учун омонатдир. Инсон бир касбни ўргандими, энди шуни яхши ишга солиб, шу орқали халққа садоқат билан хизмат қилиши керак. Агар у ўз касбига нисбатан лоқайд, бепарволик қиладиган бўлса, касбига қўл учида ёндошадиган бўлса, касб омонатига хиёнат қилган бўлади.
Масалан, ўқитувчи кабини олайлик. Бу касб эгаси ўз касбини севиши, уни садоқат, фидоийлик билан олиб бориши даркор. Агар ўқитувчи мактабда, коллежда, олийгоҳда талабаларга сидқидилдан дарс ўтмаса, бир соату йигирма дақиқа ичида шогирдларига бирор илмий янгилик тақдим этмаса, ўқувчилар билан гаплашиб ўтирса, вақтни беҳуда ўтказса, уларнинг вақтларини, умрларини совурса, ўқитувчилик омонатига, таълим бериш омонатига хиёнат қилган бўлади.
Шифокор беморларни даволашни яхшилаш мақсадида ўз устида ишламаса, турли касалликларга оид китоблар билан танишиб, илмини ошириб бормаса, беморларни даволашда сусткашлик, ўқувсизлик, дангасалик қилса, касбига беписандлик билан ёндошса, яхши пул берган беморларга эътибор қаратиб, қўли калталик қилганларга қўпол, юзаки муомала қиладиган бўлса, у шифокорлик омонатига хиёнат қилган бўлади. Бордию унинг ўқувсизлиги натижасида бемор ҳаётдан кўз юмса, чаласавод шифокор бунга зомин бўлади. Бу жиноятга ўқишни пулга битиришда, дипломни пулга сотиб олишда унга кўмаклашган кимса ҳам шерик бўлади.
Ошпаз овқат пишираётганда, ўта эҳтиёткор ва диққатли бўлиши керак. Агар у сигарет чекадиган ошпаз бўлса, сигаретни ташлагандан сўнг қўлларини яхшилаб совунлаб ювиб, кейин капгирни ушлаши керак. Қозон атрофида турганлардан бирортаси чекадиган кимса бўлса, “Нарироқда туринг. Сигаретингизнинг кули қозонга тушмасин!” деб уларни огоҳлантириши керак. Агар у сигарет, нос кабиларни ушлаб қўлини ювмаса, атрофидагиларни ҳам бу каби ҳолатлардан огоҳ этмаса, таомга, мусулмонларнинг луқмасига нисбатан бепарволик қилса, ошпазлик омонатига хиёнат қилган бўлади.
Нонвой хамир қораётганда пешонасидаги тер хамирга томмаслиги керак. Юзини, пешонасини артиб, қуритиб, кейин хамир қилишга уриниши керак. Шунингдек, ноннинг устига қатиқ ва бошқа нарсаларни суртиш учун ишлатиладиган асбоблар (масалан, щётка) ҳалол нарсалардан ишлаб чиқарилган, уларга ҳаром қилинган ҳайвонларнинг, жумладан, чўчқанинг юнглари ишлатилмаган бўлиши керак. Акс ҳолда у ҳам нонвойлик омонатига хиёнат қилган, бу омонатни адо этмаган ҳисобланади. Чунки, ошпаз, нонвой каби касб соҳиблари ўзларининг лоқайдликлари билан мусулмонларнинг луқмаси бевосита бузилишига сабаб бўлиб қоладилар. Шунинг учун улар жуда эҳтиёт бўлишлари керак.
Ҳайдовчи мижозларни машинасига чиқаришдан олдин машинанинг техник жиҳатдан созлигини кўриб чиқиши, мижозларни олгандан кейин йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилиши талаб этилади. Бордию ҳайдовчи шу айтилганларга амал қилмаса, йўловчиларнинг ҳаётини хавф остига қўйган ва ҳайдовчилик омонатига хиёнат қилган бўлади.
Барча касбларни шундай мисол қилиб келтирса бўлади.
Ҳа, омонатга риоя қилиш ана шундай муҳим ишдир, динимизнинг қаттиқ талабидир. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда мўминларни сифатлаб шундай марҳамат қилган:
وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ[/b]
[b]“Улар омонатларига ва аҳдларига риоя қилгувчилардир” (Муминун сураси, 8-оят).
Азизлар, ҳар бирларимиз ўзимиздаги барча омонатларга риоя қилайлик! Омонатга хиёнат қилиш оғир гуноҳ бўлиши билан бирга мунофиқликнинг белгиларидан бири эканини асло унутмайлик!
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилдилар: “Мунофиқнинг белгиси учта: сўзласа ёлғон сўзлайди, ваъда қилса бажармайди, омонатга хиёнат қилади” (Имом Бухорий, Муслим, Абу Довуд ривоят қилган).
Демак, омонатга хиёнат қилган одам мунофиқликнинг учдан бирини қилган ҳисобланар экан.
Аллоҳ таоло барчамизни хиёнат қилишдан ва хиёнатга қолишдан асраб, доимо омонатдор бўлишимизни насиб этсин, омин!
Нозимжон Иминжонов тайёрлади
