Islomda bid’at (بدعة) so‘zi lug‘aviy ma’noda “yangilik”, “avval bo‘lmagan narsa” degan ma’noni anglatadi. Shariatda esa bid’at deganda Islom asoslariga zid bo‘lgan diniy yangiliklar tushuniladi. Ya’ni, Rasululloh va sahobalar zamonida bo‘lmagan, keyinchalik din sifatida kiritilgan amallar nazarda tutiladi.
Islomda bid'atni ikki turga ajratish mumkin:-mazmuniga ko'ra yaxshi bid'at (Hasana):bu turdagi bid'atlar, aslida, diniy amallarni yaxshilash yoki yangi vaziyatga moslashtirishga qaratilgan. Masalan, Mavlid (Payg'ambarimiz Muhammad solallohu alayhi vasallamning tug'ilgan kunini nishonlash) ba'zi ulamolar tomonidan bid'at sifatida qaralsa-da, ko'plab islom olimlari bu amallarni yaxshi bid'at deb hisoblaydilar, chunki u Payg'ambarni sevish va uning sunnatlarini yod etish maqsadida amalga oshiriladi. -yomon bid'at (Sayyi'a):
Bu turdagi bid'atlar islomning asosiy tamoyillari bilan zid keladigan yoki Qur'on va hadislarga qarshi bo'lgan yangiliklarni o'z ichiga oladi. Masalan, diniy amallarni o'zgartirish, yangi ibodatlar kiritish, “ko’z tegmasin ” deya: yangi tug’ilgan chaqaloqqa isiriq tutatish axir isiriq tutuni bolani nafasi qisilishiga olib keladi va yangi tug’ilgan chaqaloqqa uni hech qanday foydasi yo’q, Aytsam tugamasa ham kerak xalqimizda bunaqa bid’atlar juda ko’p va bunday amallar yomon bid'at sifatida baholanadi.
- Bid’ati sayyia (yomon bid’at) – Dinga kiritilgan va shariat qoidalariga zid bo‘lgan yangiliklar. Masalan:
“Dinda bo‘lmagan maxsus bayramlarni nishonlash”, “Payg‘ambar yoki avliyolarni xuddi Allohga o‘xshab ulug‘lash”, “Din nomidan ixtiro qilingan duolar yoki amallar”.
Qur’onda shunday deyilgan:
“Bugun Men sizlar uchun diningizni mukammal qilib berdim, va sizlarga bo‘lgan ne’matimni to‘liq qildim.”
(Moida surasi, 3-oyat)
Bu oyatdan shuni anglash mumkinki, din to‘liq va mukammaldir, unga qo‘shimchalar kiritish bid’at sanaladi.
Payg’ambarimiz shunday deganlar:
"Kim bizning bu ishimiz (dinimiz)da bo‘lmagan narsani paydo qilsa, u rad etiladi."
(Buxoriy va Muslim rivoyati)
Shuningdek, yana bir hadisda Rasululloh ogohlantirganlar:
"Albatta, eng yomon ishlar – bu (dinga) kiritilgan yangiliklardir. Har bir bid’at – zalolatdir (yo‘ldan ozishdir).”
(Muslim rivoyati)
Bid’at masalasida ehtiyot bo‘lish kerak. Dinni to‘liq tushunib, shariatga zid bo‘lgan yangiliklardan saqlanish lozim. Ammo zamon o‘zgarishi bilan diniy ahkomlarga zid bo‘lmagan foydali yangiliklar (masalan, diniy ta’limni kengaytirish) ma’qullanadi.