САВОЛ: Бизда Қорақалпоғистонда тўйдан олдин келин ўғирлаш одати учраб туради. Динимизда бу ишнинг ҳукми қанақа?
ЖАВОБ: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Ислом соғлом табиат ва юксак инсоний ахлоқ-одоб динидир. Шунинг учун ҳам унда инсонлар орасида мавжуд бўлган олийжаноб инсоний қадриятлар қадрланади ва аксинча, инсонийликка зид бўлган одатларни тарк қилишга чақирилади. Шунинг учун ҳам келинни олиб қочиш каби удумлардан тезлик билан воз кечиш лозим. Чунки бундай ишлар бир томондан келин томонни, айниқса, унинг ота-оналарини ташвиш ва хавотирли аҳволга солиб қўяётган бўлса, бошқа томондан унинг катта гуноҳ эканлигидир. Сабаби ўғирлаб кетилган аёл ўзига номаҳрам эркак билан ёлғиз қолади. Бу ҳолат ислом шариатида қораланган иш ҳисобланади. Уни ота-бобомиз қилиб келган ва урфга айланиб кетган дейиш билан ҳалолга айланиб қолмайди. Аллоҳ таоло бир неча ояти карималарда ота-боболарнинг нотўғри ишларига кўр-кўрона эргашишни танқид қилган. Жумладан, Бақара сурасининг 170-оятида шундай деган:
وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ ﴿١٧٠﴾
Уларга: «Аллоҳ нозил қилган нарсага эргашингиз», дейилса, улар: «Йўқ, биз оталаримизни нимада топсак, шунга эргашамиз», дейдилар. Оталари ҳеч нарсага ақли етмаган ва ҳидоят топмаган бўлсалар ҳам-а?!
Демак, мўмин-мусулмон инсон бирор ишни қилишдан аввал унинг шаръий ҳукмини билиб олиши керак бўлади. Бошқаларнинг ўша ишни қилаётганини мезон қилиб олиш инсонни залолатга бошлайди.
Айтиб ўтилганидек, динимиздаги қоидалардан бири шуки, жамият ичида тарқаб қолган урф-одатлар шариат кўрсатмасига зид келса, ундан воз кечилади. Мувофиқ келса, қабул қилинади. Аллома Ибн Обидин раҳимаҳуллоҳ ўз китобида бундай дейдилар:
إذا خالف العرف الدليل الشرعي فإن خالفه من كل وجه بأن لزم منه ترك النص فلا شك في رده كتعارف الناس كثيرا من المحرمات من الربا وشرب الخمر ولبس الحرير والذهب وغير ذلك مما ورد تحريمه نصا
“Урф шаръий далилларга зид келадиган ҳолатда агар урф ҳар томонлама, далилни тўлиқ тарк этишга олиб борадиган даражада шаръий далилга зид келса, ҳеч шубҳасиз урф рад этилади. Бунга мисол қилиб ҳаромлиги борасида очиқ шаръий далиллар келган рибо, хамр ичиш, ипак кийиш ва тилла тақиш каби гуноҳларни айрим одамлар урф-одатга айлантириб олганликларини айтиш мумкин.”. (“Нашрул арф” китоби).
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, қиз олиб қочишлик на динимизга ва на қадриятларимизга тўғри келадиган одатлардан ҳисобланар экан. Исломда бундай урф-одатлар қаттиқ қораланади. Шунинг учун қаерда бу иш содир бўлаётган бўлса, мактаб ёшидан бошлаб болаларга унинг зарари ва гуноҳлиги тўғрисида тушунча бериб борилиши ва уни бартараф этишда ота-оналар, имом-хатиблар ҳамда бошқа масъуллар биргаликда ҳаракат қилишлари мақсадга мувофиқ бўлади. Валлоҳу аълам.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво маркази.
ЖАВОБ: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Ислом соғлом табиат ва юксак инсоний ахлоқ-одоб динидир. Шунинг учун ҳам унда инсонлар орасида мавжуд бўлган олийжаноб инсоний қадриятлар қадрланади ва аксинча, инсонийликка зид бўлган одатларни тарк қилишга чақирилади. Шунинг учун ҳам келинни олиб қочиш каби удумлардан тезлик билан воз кечиш лозим. Чунки бундай ишлар бир томондан келин томонни, айниқса, унинг ота-оналарини ташвиш ва хавотирли аҳволга солиб қўяётган бўлса, бошқа томондан унинг катта гуноҳ эканлигидир. Сабаби ўғирлаб кетилган аёл ўзига номаҳрам эркак билан ёлғиз қолади. Бу ҳолат ислом шариатида қораланган иш ҳисобланади. Уни ота-бобомиз қилиб келган ва урфга айланиб кетган дейиш билан ҳалолга айланиб қолмайди. Аллоҳ таоло бир неча ояти карималарда ота-боболарнинг нотўғри ишларига кўр-кўрона эргашишни танқид қилган. Жумладан, Бақара сурасининг 170-оятида шундай деган:
وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ ﴿١٧٠﴾
Уларга: «Аллоҳ нозил қилган нарсага эргашингиз», дейилса, улар: «Йўқ, биз оталаримизни нимада топсак, шунга эргашамиз», дейдилар. Оталари ҳеч нарсага ақли етмаган ва ҳидоят топмаган бўлсалар ҳам-а?!
Демак, мўмин-мусулмон инсон бирор ишни қилишдан аввал унинг шаръий ҳукмини билиб олиши керак бўлади. Бошқаларнинг ўша ишни қилаётганини мезон қилиб олиш инсонни залолатга бошлайди.
Айтиб ўтилганидек, динимиздаги қоидалардан бири шуки, жамият ичида тарқаб қолган урф-одатлар шариат кўрсатмасига зид келса, ундан воз кечилади. Мувофиқ келса, қабул қилинади. Аллома Ибн Обидин раҳимаҳуллоҳ ўз китобида бундай дейдилар:
إذا خالف العرف الدليل الشرعي فإن خالفه من كل وجه بأن لزم منه ترك النص فلا شك في رده كتعارف الناس كثيرا من المحرمات من الربا وشرب الخمر ولبس الحرير والذهب وغير ذلك مما ورد تحريمه نصا
“Урф шаръий далилларга зид келадиган ҳолатда агар урф ҳар томонлама, далилни тўлиқ тарк этишга олиб борадиган даражада шаръий далилга зид келса, ҳеч шубҳасиз урф рад этилади. Бунга мисол қилиб ҳаромлиги борасида очиқ шаръий далиллар келган рибо, хамр ичиш, ипак кийиш ва тилла тақиш каби гуноҳларни айрим одамлар урф-одатга айлантириб олганликларини айтиш мумкин.”. (“Нашрул арф” китоби).
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, қиз олиб қочишлик на динимизга ва на қадриятларимизга тўғри келадиган одатлардан ҳисобланар экан. Исломда бундай урф-одатлар қаттиқ қораланади. Шунинг учун қаерда бу иш содир бўлаётган бўлса, мактаб ёшидан бошлаб болаларга унинг зарари ва гуноҳлиги тўғрисида тушунча бериб борилиши ва уни бартараф этишда ота-оналар, имом-хатиблар ҳамда бошқа масъуллар биргаликда ҳаракат қилишлари мақсадга мувофиқ бўлади. Валлоҳу аълам.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво маркази.
